U svetsku istoriju arhitekture upisali su se Antoni Gaudi, Le Korbizje, Frenk Lojd Rajt, dok se u nacionalnoj arhitekturi ističe ime Dragiše Brašovana. Ovim rečima Galerija Matice srpske u Novom Sadu najavila je izložbu Poklon-zbirka Dragiše Brašovana koja je svečano otvorena prvog dana juna.
Izložba Poklon-zbirka Dragiše Brašovana predstavlja preko 100 eksponata – ličnih predmeta, slika, skulptura, crteža, stilskog nameštaja, dela primenjene umetnosti i dokumentarnog materijala koje su naslednice ovog znamenitog srpskog arhitekte, supruga Viktorija Brašovan i poćerka Olga Kovačev, poklonile Galeriji u periodu od 2020. do početka 2023. godine.
Izložba pruža posetiocima sasvim drugačiji pogled na Brašovana kao supruga, očuha, estetu, ljubitelja umetnosti i prijatelja. Svi ovi predmeti, koji su bili deo enterijera u kući u ulici Strahinjića bana u Beogradu, na jedinstven način govore o ukusu i opredeljenjima znamenitog arhitekte, kao i o njegovom porodičnom životu.
Ko je bio Dragiša Brašovan
Arhitekta Dragiša Brašovan rođen je u Vršcu 25. maja 1887. Brašovan se smatra najvećim imenom srpske međuratne arhitekture. U rodnom gradu završio je osnovnu i srednju školu, da bi studije arhitekture pohađao na Tehničkom fakultetu u Budimpešti.
Po završetku studija Brašovan počinje da radi u poznatom arhitektonskom ateljeu “Teri i Poganj” u mađarskoj prestonici. Tu provodi šest godina da bi se po završetku rata vratio u otadžbinu. Brašovan sa kolegom arhitektom Milanom Sekulićem osniva sopstveni atelje “Arhitekt”.
Iako je punu afirmaciju svog rada vezao za Beograd, Brašovan je svoj pečat ostavio i kroz mnoge važne građevine u drugim gradovima Srbije.
Zašto je Brašovan važan za Novi Sad
Dragiša Brašovan je u Novom Sadu prisutan od 1929. kada je pobedio na konkursu za novu palatu Radničke komore. Zgrada je građena između marta 1930. i jula 1931. u maniru akademsko-romantičarskog graditeljskog koncepta. Na zgradi se nalazi skulptura Radnik vajara Tome Rosandića. Deo zgrade prema bočnoj ulici dogradio je 1940. arhitekta Đorđe Tabaković.
Dragiša Brašovan zaslužan je za jedan od najpoznatijih i najvažnijih objekata koji Novi Sad ima. Reč je o zgradi Dunavske banovine u kojoj je danas smeštena Pokrajinska vlada Vojvodine.
Gradnja kompleksa Dunavske banovine po njegovim planovima trajala je od 1935 do 1940. Interesantno je da na konkursu iz 1930. njegov rad nije prošao zapaženo. Zgrada Banovine bila je jedna od najvećih građevina u zemlji. Na maketi koja je često reprodukovana u dnevnoj štampi prvobitno je bila zamišljena u klinker opeci. Izvedena verzija zgrade obložena je bračkim mermerom, dok su stepenište i centralni hol obloženi kamenom iz Karare. Banska palata je ogromna građevina (185 x 42,5 m) zaobljene forme i masivne kule (visoke 42 m.) u kojoj se nalazi 569 odeljenja, pretežno kancelarijskih prostorija. Palata je građena u internacionalnom stilu zrele moderne. Banski dvor, izgrađen 1940. manjih je proporcija i stilski bliži arhitekturi država totalitarnih režima.
Poslednji objekat koji Brašovan gradi u Novom Sadu između 1958. i 1962. Jeste zgrada Pošte. Smeštena uz stari objekat, to je monumentalna stereometrijska građevina čiji masivni volumen sa 13 etaža prate niži, bočni aneksi.
Na delima koja čine Brašovanovu novosadsku trilogiju moguće je pratiti razvoj njegovog arhitektonskog stila. Od detalja ekspresionizma, preko međuratnog modernizma do posleratnog funkcionalizma.
Dragiša Brašovan je 1953. radio i na revitalizaciji Petrovaradinske tvrđave.
Po čemu još pamtimo Brašovana
Kao što smo već rekli Brašovan je najveći deo svog rada vezao za Beograd.
U srpskoj prestonici iza Brašovana su ostale: kuća Đorđa Genčića, danas zgrada Muzeja Nikole Tesle, zgrada Državne štamparije, današnji BIGZ, zgrada Komande Vazduhoplovstva u Zemunu, hotel „Metropol“, kafana „Ruski car“, zgrada Industrijske komore u Makedonskoj 25, dvojna zgrada sa stanovima i ateljeima Sretena Stojanovića i Mladena Josića, kao i nekoliko stambenih zgrada i kuća izgrađenih tridesetih godina dvadesetog veka.
Brašovan je nekoliko godina bio zaposlen na mestu gradskog arhitekte u Velikom Bečkereku, današnjem Zrenjaninu. Tu se od njegovih dela izdvajaju Sokolski dom, vila na Begeju, a zaslužan je i za adaptaciju tamošnjeg pozorišta.
U svom rodnom Vršcu, početkom šezdesetih godina dvadesetog veka, na molbu tadašnjih gradskih vlasti, projektuje zgradu srednje Poljoprivredne škole.
Brašovan je projektovao i crkvu u banatskom selu Orlovatu. Iako je bio modernista crkvu Vavedenja Bogorodice projektovao je u tradicionalnom vizantijsko moravskom stilu, netipičnom za Banat. Vizantijski elementi izraženi su u konstrukciji i dekoraciji fasade i prozorskih otvora, trima kupolama u osi istok-zapad. Centralna, ujedno i najveća kupola se nalazi iznad naosa a dve manje kupole iznad oltarskog traveja i priprate. Izdvojeni zvonik je građen po uzoru na naše srednjovekovne crkve i manastire. Interesantno je da je sadašnji ikonostas u crkvi delo čuvenog srpskog slikara realizma Uroša Predića koji je rodom iz Orlovata.
Autor je i Jugoslovenskih paviljona u Barseloni 1929. i Milanu 1931. Preminuo je u Beogradu 7. aprila 1965.
Sklonost prema detalju, stilska slojevitost i ravnoteža, prisutna u stvaralaštvu slavnog arhitekte može se pratiti i u predmetima raskošnih enterijera njegovog doma. Svi koji žele da se bliže upoznaju sa Dragišom Brašovanom i zavire u salone njegovog beogradskog doma mogu to da urade do 15. septembra 2023. godine u Galeriji Matice srpske.
Izvor : NadjiDom.com
